Unijna koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego bardzo komplikuje działalność przewoźników zatrudniających obcokrajowców.

Latem przewoźnicy zaczęli alarmować ZMPD o odmowach lokalnych oddziałów ZUS wydania zaświadczeń A1 dla swoich kierowców, obywateli obcych państw. Brak zaświadczenia skutkuje wysokimi karami i praktycznie uniemożliwia kierowcy wykonywanie zawodu.

Warunki nie zmieniły się
ZUS zapewnia, że warunki wydawania zaświadczeń A1 nie zmieniły się. „Zaświadczenia A1 były i są wydawane, w tym osobom nieposiadającym obywatelstwa państwa członkowskiego UE” – zapewnia biuro rzecznika prasowego ZUS.
Przyznaje ono jednak, że widoczne jest wzmożenie zatrudniania przez polskie firmy obywateli innych państw na stanowisku kierowcy. „W związku z zagrożeniem sankcjami, które mogą być nałożone przez zagraniczne służby za brak zaświadczenia A1 wzrosła również liczba wniosków o wydanie A1 składanych przez płatników, którzy dotychczas nie występowali o A1” - informuje biuro prasowe Zakładu.
Rosnące zatrudnienie obcokrajowców widoczne jest w statystykach ZUS. W 2016 roku ZUS wydał 513 tys. zaświadczeń A1, gdy dwa lata wcześniej było ich 428 tys.
Rośnie także liczba zagranicznych kierowców. ZUS wydał m.in. 1 077 zaświadczeń A1 Ukraińcom w październiku 2016 roku, zaś w kwietniu 2017 roku 2 840. W tych samych miesiącach wydał 115 i 410 zaświadczeń Białorusinom.
Od października 2016 roku do kwietnia 2017 roku ZUS wydał łącznie 12 258 zezwoleń dla Ukraińców, 1 304 dla Białorusinów, 149 dla Serbów, 99 dla Rosjan, 74 dla Mołdawian. Łącznie na liście ZUS znalazły się 42 kraje i to także tak egzotyczne, jak Trynidad i Tobago, Kamerun, Chile i Kongo.
W październiku 2016 roku ZUS odmówił wydania zaświadczeń dla 35 kierowców: jednego obywatela Białorusi i 34 z Ukrainy. W kwietniu br. odmów było łącznie 118 (65 dla obywateli Ukrainy, 50 dla obywateli Białorusi, 2 z Armenii i 1 z Uzbekistanu).

A1 dla zamieszkujących w państwie członkowskim
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej tłumaczy, że „dokument A1 wydaje się w celu potwierdzenia, któremu ustawodawstwu dotyczącemu zabezpieczenia społecznego dana osoba podlega oraz poświadczenia, że nie jest ona zobowiązana do opłacania składek w innym państwie członkowskim”.
Jednocześnie ministerstwo zwraca uwagę, że „W rozpatrywanym kontekście wydanie dokumentu A1 jest jednak czynnością wtórną w stosunku do stwierdzenia, czy dana osoba w ogóle spełnia przesłanki, aby zastosować wobec niej przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Innymi słowy, najpierw należy ustalić, czy dana osoba może zostać objęta przepisami o unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, a następnie można rozpatrzyć wniosek o wydanie dokumentu A1”.
Resort pracy podkreśla, że „procedura weryfikacji warunków prawnych jest stałym obowiązkiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który jako instytucja właściwa państwa członkowskiego, w świetle przepisów unijnych jest uprawniony do wydawania dokumentów A1, tak dla obywateli państw członkowskich UE, jak i obywateli państw nieunijnych, o ile spełnią oni określone przepisami unijnymi wymagania. Dla obywateli państw nieunijnych lub ich pracodawców wnioskujących o wydanie dokumentu A1 kluczowe jest spełnienie warunków dodatkowych – legalnego zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego
i znajdowania się przez nich w sytuacji, która dotyczy więcej niż jednego państwa członkowskiego”.

Pobyt to nie zamieszkanie
Pracownik, obywatel państwa trzeciego, wykonujący przewozy międzynarodowe dla polskiej firmy może korzystać z postanowień unijnych przepisów o koordynacji zabezpieczenia socjalnego, o ile legalnie zamieszkuje w państwie członkowskim. 
Dlatego oddziały ZUS zaczęły częściej weryfikować informacje składane w oświadczeniach o miejscu zamieszkania. Rzecznik przypomina, że w oświadczeniu, w pouczeniu, wskazano jakie kryteria brane są pod uwagę przy ocenie, gdzie osoba zamieszkuje, a mianowicie: czas trwania i ciągłość pobytu na terytorium danego państwa członkowskiego, charakter i specyfika wykonywanej pracy, miejsce, w którym praca jest zazwyczaj wykonywana, jej stały charakter oraz czas trwania, sytuacja rodzinna i więzi rodzinne, sytuacja mieszkaniowa oraz to, czy sytuacja ta ma charakter stały.
Rzecznik podkreśla, że kryteria wynikają z przepisów unijnych. „Po weryfikacji może się okazać, że podanie w oświadczeniu Polski jako państwa zamieszkania nie jest zgodne z prawdą
i osoba zamieszkuje w państwie swojego pochodzenia, np. na Ukrainie. W takiej sytuacji zaświadczenie A1 nie zostanie wydane. Nie będzie bowiem spełniony warunek legalnego zamieszkiwania w państwie członkowskim” – wyjaśnia rzecznik ZUS.
W unijnych przepisach rozróżniono pojęcia zamieszkania i pobytu. „Zamieszkanie” oznacza miejsce, w którym osoba zwykle przebywa, a „pobyt” oznacza pobyt czasowy.
Rzecznik tłumaczy, że zgodnie z interpretacją przepisów unijnych określenie „pobyt” cechuje tymczasowy charakter oraz fakt, że dana osoba zamierza powrócić do swojego miejsca zamieszkania, kiedy tylko zrealizuje podstawowy cel pobytu w innym państwie. „Pobyt” wymaga zatem fizycznej obecności danej osoby poza jej zwykłym miejscem zamieszkania.
Biuro prasowe ZUS dodaje, że przy określaniu miejsca zamieszkania bierze się pod uwagę wiele kryteriów.
„W przypadku trudności w rozstrzygnięciu bierze się pod uwagę zamiar danej osoby. Zamiary muszą być oceniane jako wynikające ze wszystkich okoliczności. Oznacza to, że muszą być oparte na faktach, a więc uwzględniane tylko wówczas, gdy świadczą o nich obiektywne fakty i okoliczności. Sama deklaracja danej osoby, że rozważa lub chce zamieszkać w określonym miejscu nie jest wystarczająca” – podkreśla rzecznik.

Doprecyzowanie definicji
Resort pracy informuje, że kwestia interpretacji pojęcia „legalne zamieszkanie” jest przedmiotem konsultacji. „Wynika to z faktu braku jednoznacznej definicji tego pojęcia w prawie unijnym. W związku z tym prowadzone są prace dotyczące doprecyzowania pojęcia prawnego „legalnego zamieszkania obywatela państwa trzeciego na terytorium UE”. Prace mają na celu zapewnienie pewności w obrocie prawnym, w drodze ujednolicenia procedury ZUS i z poszanowaniem regulacji unijnych” - kończy MRPiPS.

Autor Robert Przybylski